လူကိုပါကူးစက်စေသော တိရစ္ဆာန်ရောဂါများ လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါ (၂)

လက်ပ်တိုစပိုင်းရား ဗက်တီးရီးယားတွေ လူနဲ့တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို ဘယ်လိုရောက်ရှိလာနိုင်သလဲဆိုတာကို ပြီးခဲ့တဲ့ ဆောင်းပါးမှာ တင်ပြခဲ့ပြီး ဖြစ်ပါတယ်။ အခုဆက်လက်ပြီး ခန္ဓာကိုယ်ထဲရောက်လာတဲ့ ပိုးမွှားတွေက ခန္ဓာကိုယ်ကို ဘယ်လိုတိုက်ခိုက်သလဲဆိုတာကို ဆက်လက်ဆွေးနွေးတင်ပြလိုပါတယ်။ 

ပိုးပျိုးရက်

ခန္ဓာကိုယ်ထဲကို လက်ပ်တိုစပိုင်းရား ဗက်တီးရီးယားတွေ ဝင်ရောက်လာပြီးတဲ့နောက် ချက်ခြင်းတိုက်ခိုက်တာမျိုး မလုပ်သေးပါဘူး။ ခန္ဓာကိုယ်ကို တိုက်ခိုက်ဖို့လုံလောက်တဲ့ ပိုးမွှားပမာဏရောက်အောင် ပွားများယူပါတယ်။  အဲဒီကာလကို ပိုးပျိုးရက် (incubation period) လို့ခေါ်ပါတယ်။

ယေဘုယျအားဖြင့် လက်ပ်တိုစပိုင်းရားတွေရဲ့ ပိုးပျိုးရက်ဟာ ၄ ရက်ကနေ ရက် ၂၀ အထိ ကြာမြင့်တတ်ပါတယ်။ ပြီးရင်တော့ သွေးထဲကို ရောက်ရှိလာပြီး အခြားခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းတွေကို ၇ ရက်ကနေ ၁၀ ရက်အတွင်း ပျံ့နှံ့သွားပါတယ်။ 

ခန္ဓာကိုယ်ကို တိုက်ခိုက်ခြင်း

သွေးထဲကို ဗက်တီးရီးယားတွေ ရောက်ရှိလာချိန်ကိုတော့ bacteremia လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းတွေထဲက တစ်သျှူးတွေထဲကို သွေးကနေတဆင့် ရောက်ရှိသွားတာကိုတော့ tissue colonization လို့ ခေါ်ပါတယ်။ bacteremia နဲ့ tissue colonization ဖြစ်ပေါ်တဲ့ ၇ ရက်ကနေ ၁၀ ရက်အတွင်းဟာ လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါလက္ခဏာ ပြင်းပြင်းထန်ထန် ပြသတဲ့ကာလပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ 

အဲဒီလို ဗက်တီးရီးယားတွေက ခန္ဓာကိုယ်ကို တိုက်ခိုက်နေတဲ့ကာလမှာပဲ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ ခုခံအားစနစ် ကလည်း အဲဒီဗက်တီးရီးယားတွေကို ပြန်လည်ခုခံတိုက်ခိုက်ကာကွယ်ဖို့ ပြင်ဆင်နေတာပါ။ သွေးထဲကို ဗက်တီးရီးယားတွေ ရောက်လာတဲ့ bacteremia ဖြစ်ပေါ်ပြီးနောက် အချိန်အနည်းငယ်အတွင်းမှာ သွေးရည်ကြည်ထဲမှာ ဗက်တီးရီးယားတွေကို ချေဖျက်ပြီး အစွမ်းမဲ့စေမယ့် ပဋိပစ္စည်း (antibody) တွေ ထွက်ပေါ်လာပါတယ်။

ဒါကြောင့် အဲဒီပဋိပစ္စည်းတွေက လက်ပ်တိုစပိုင်းရား ဗက်တီးရီးယားတွေကို ခန္ဓာကိုယ်ထဲကနေ တဖြည်းဖြည်းချင်း ဖယ်ရှားရှင်းလင်းပေးပါတယ်။ ရောဂါပိုးတွေ ခန္ဓာကိုယ်ထဲကနေ ရှင်းလင်းသွားတာနဲ့အမျှ ပြင်းထန်တဲ့ရောဂါလက္ခဏာတွေဟာလည်း လျော့ပါးသက်သာလာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ 

ဒါပေမဲ့ ရောဂါပိုးတွေ ရှိနေစဉ်မှာ တစ်သျှူးတွေကို ဖျက်ဆီးသွားတဲ့အတွက် အဲဒီ ဒဏ်ရာဒဏ်ချက်တွေ ပြန်လည်ပျောက်ကင်းသွားဖို့ကတော့ အချိန်ယူရပါတယ်။ တစ်သျှူးတွေ ပျက်ဆီးသွားမှု အနည်းအများပေါ်မူတည်ပြီး တချို့သတ္တဝါတွေမှာ ရောဂါကနေ အရှင်းသက်သာပျောက်ကင်းသွားနိုင်သလို၊ အချို့မှာတော့ နာတာရှည်ဝေဒနာတွေ ခံစားရနိုင်ပါတယ်။ အချို့ဆိုရင် သေဆုံးတဲ့အထိ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။ 

ရောဂါလက္ခဏာ

ရောဂါလက္ခဏာ ဘယ်လောက်ပြင်းထန်တယ်ဆိုတာကတော့ ကူးစက်ခံရတဲ့ တိရစ္ဆာန်မျိုးစိတ်ပေါ်မှာလည်း မူတည်ပါတယ်။ Maintenance Host တွေမှာ ရောဂါလက္ခဏာ သိပ်ပြီး ပြင်းပြင်းထန်ထန် တွေ့ရလေ့မရှိပါဘူး။ Incidental Host တွေမှာတော့ ရောဂါလက္ခဏာက ပြင်းထန်ပါတယ်။

ဒီနေရာမှာ သတိထားရမှာကတော့ Incidental Host တွေမှာဆိုရင် ဗက်တီးရီးယားတွေဟာ ကျောက်ကပ်ထဲမှာ ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ် ဆက်လက်ရှိနေပြီး ဆီးထဲကနေတဆင့် ဗက်တီးရီးယားတွေကို စွန့်ထုတ်ပစ်နေတတ်ပါတယ်။ အဲဒီ ဆီးတွေထဲမှာ ဗက်တီးရီးယားပါနေတာကြောင့် အဲဒီဆီးနဲ့ ထိတွေ့မိတဲ့အခါ အခြားသတ္တဝါကို ရောဂါကူးစက်စေနိုင်ပါတယ်။ 

Maintenance Host တွေမှာတော့ ကျောက်ကပ်နဲ့ မျိုးပွားလမ်းကြောင်းမှာ ဗက်တီးရီးယားတွေ ဒီထက်ပိုပြီး အကြာကြီး ဆက်လက်ရှိနေနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗက်တီးရီးယားတွေကို ဆီးကနေတဆင့် ကာလကြာရှည်စွာ ဆက်လက်ထုတ်လွှတ်ပြီး အခြားသတ္တဝါတွေကို ကူးစက်စေနိုင်ပါတယ်။ သူကိုယ်တိုင်ကတော့ ရောဂါလက္ခဏာ မပြင်းထန်တဲ့အတွက် အကောင်းအတိုင်းရှိနေတာမို့ ရောဂါဖြစ်နေမှန်း မသိနိုင်ပါဘူး။ ဒါကြောင့် ရောဂါပိုးတွေကို တိတ်တဆိတ် ဆက်လက်ထုတ်လွှတ်ပြီး အခြားသတ္တဝါတွေထံ နှစ်ချီပြီးကြာအောင် ဆက်လက်ကူးစက်နေစေနိုင်တာပါ။ 

ယေဘုယျလက္ခဏာတွေကတော့ အဖျားတက်ပြီး အသည်းနဲ့ကျောက်ကပ်တွေ ထိခိုက်ပျက်ဆီးတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ အသည်းနဲ့ ကျောက်ကပ်အပြင် အခြားသော ခန္ဓာကိုယ်အစိတ်အပိုင်းတွေလည်း ထိခိုက်နိုင်တာပါပဲ။ မျက်လုံးရောင်ခြင်း၊ ပန်ကရိယ(မုန့်ချိုအိတ်) ရောင်ရမ်းခြင်း၊ သွေးယိုစိမ့်ခြင်း၊ သွေးနီဥတွေပျက်စီးပြီး သွေးအားနည်းခြင်း၊ ကြွက်သားများနာကျင်ခြင်းနဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းရောဂါများဖြစ်ပေါ်ခြင်း စတာတွေကို ခံစားရနိုင်ပါတယ်။ 

လူသို့ကူးစက်ခြင်း

လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါဟာ zoonosis လို့ခေါ်တဲ့ တိရစ္ဆာန်နဲ့ လူအကြား အပြန်အလှန်ကူးစက်နိုင်တဲ့ ရောဂါတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။

လူတွေဟာ Incidental Host တွေပါ။ တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ ဆီးတွေ ညစ်ပေနေတဲ့အရာ တစ်ခုခုနဲ့ ထိတွေ့မိတာ၊ စားသောက်မိတာကနေ လူတွေဆီ လက်ပ်တိုစပိုင်းရားဗက်တီးရီးယားတွေ ရောက်ရှိကူးစက်နိုင်ပါတယ်။ 

ရောဂါပိုးရှိနေတဲ့ မွေးမြူရေးတိရစ္ဆာန်တွေကို ထိတွေ့ကိုင်တွယ် ထိန်းကျောင်းရတဲ့ ခြံလုပ်သားတွေ၊ ခြံပိုင်ရှင်တွေ၊ ရောရောဂါကူးစက်ခံထားရတဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေကို ကုသပေးရတဲ့ တိရစ္ဆာန်ဆေးကုဆရာဝန်တွေဟာ ရောဂါကူးစက်ခံရဖို့ အန္တရာယ်မြင့်မားတဲ့သူတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခြားသူတွေမှာလည်း ဒီလိုရောဂါကူးစက်ခံရဖို့ အခွင့်အရေး ရှိနေတာပါပဲ။‌ 

ရောဂါပိုးကူးစက်ခံထားရတဲ့ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် ဒါမှမဟုတ် တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်တွေရဲ့ ဆီးတွေ ရော နှော ပါဝင်နေတဲ့ရေကို မကျိုချက်ဘဲ သောက်သုံးမိရာကနေလည်း ကူးစက်နိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ တောတွင်းစခန်းချ အပန်းဖြေထွက်ရင်း တောထဲကရေကို သောက်သုံးမိရာက တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်တွေဆီကနေ လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါ ကူးစက်ခံရတာမျိုးပါ။

ရေကြီးရေလျှံဖြစ်မှုတွေနောက်မှာလည်း လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါ ကူးစက်ခံရတတ်ပါတယ်။ ရေထဲမှာ ပါလာတဲ့ လက်ပ်တိုစပိုင်းရား ဗက်တီးရီးယားဟာ ခြေလက်တွေမှာ ရှိတဲ့ ဒဏ်ရာကနေ ကူးစက်တာမျိုး ဖြစ်နိုင်သလို၊ သောက်သုံးရေထဲကနေတဆင့်လည်း ကူးစက်လာနိုင်တာပါ။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံမှာ ရေကြီးရေလျှံဖြစ်ပြီးနောက် လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ်ရောဂါ ကူးစက်ပျံ့နှံ့ခဲ့ဖူးတဲ့ သာဓက ရှိပါတယ်။ 

အချစ်တော်တိရစ္ဆာန်လေးတွေ အိမ်မှာ မွေးမြူထားပြီး၊ လက်ပွန်းတတီးနေထိုင်မယ်ဆိုရင်လည်း ရောဂါကူးစက်ခံရဖို့ အခွင့်အရေး ရှိနေတာပါပဲ။ 

လူတွေဆီ ကူးစက်ခံရပြီဆိုရင် အခြား Incidental Host တွေလိုဘဲ ရောဂါလက္ခဏာက ခပ်ပျော့ပျော့ကနေ သေဆုံးသည်အထိပြင်းထန်တဲ့ အဆင့်မျိုးအထိ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။

တွေ့ရလေ့ရှိတဲ့ လက္ခဏာတွေကတော့ အဖျားကြီးခြင်း၊ ခေါင်းကိုက်ခဲခြင်း၊ အရေပြားနီမြန်းခြင်း၊ မျက်လုံးများရောင်ရမ်းနာကျင်ခြင်း၊ ကြွက်သားနာကျင်ခြင်း၊ အားနည်းကာ နုံးချိခြင်း စတာတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်တွေမှာ ရောဂါပိုးဟာ မိခင်ထံကနေ အချင်းကိုဖြတ်ပြီး သန္ဓေသားဆီကို ရောက်ရှိသွားနိုင်တာမို့ ကိုယ်ဝန်ပျက်ကျတဲ့လက္ခဏာကို ကြုံတွေ့ရနိုင်ပါတယ်။ ရင်သွေးငယ်ကို နို့တိုက်ကျွေးနေတဲ့ မိခင်တွေမှာလည်း နို့ထဲကနေတဆင့် လက်ပ်တိုစပိုင်းရား ဗက်တီးရီးယားတွေ ကလေးငယ်ဆီ ကူးစက်ရောက်ရှိသွားပြီး ကလေးမှာပါ ရောဂါကို ခံစားရစေနိုင်ပါတယ်။ 

လက်ပ်တိုစပိုင်ရိုးဆစ် ရောဂါကို ဘယ်လိုကာကွယ်မလဲ၊ ဘယ်လိုကုသနိုင်မလဲ ဆိုတာတွေကိုလည်း ဆက်လက် ဆွေးနွေးသွားပါဦးမယ်။ 

ဒေါက်တာယုဘုန်း

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ကို ထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...

Read more

Aqua ဘူစတာ

Aqua ကယ်လဆီယမ်

Facebook စာမျက်နှာသို့သွားရန်