ငလျင်ကြောင့် ငါး၊ ခရုစသည့် ရေနေသတ္တဝါများ ထိခိုက်ရသည့်အကြောင်းအရင်းများ

မြန်မာနိုင်ငံတွင် (28.3.2025) ရက်နေ့က မန္တလေး၊ စစ်ကိုင်းမြို့တို့ကို ဗဟိုပြု၍ မြေကြီးအောက် (၁၀) ကီလိုမီတာ (၇ မိုင်ခန့်) အကွာမှ ၇.၇ မဂ္ဂနီကျုဒ်ရှိ ငလျင် အကြီးအကျယ် လှုပ်ခတ်မှု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ဤငလျင်ကြောင့် လူအများအပြား သေဆုံးမှုများနှင့် ဘုရားစေတီကျောင်းများ၊ အဆောက်အဦများ ပျက်စီးမှုများစွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံသမိုင်းတွင် အလွန်ဝမ်းနည်းဖွယ် ကောင်းသော သေဆုံးပျက်စီးဆုံးရှုံးမှု အများဆုံးဖြစ်သော အဖြစ်ဆိုးကြီးတစ်ရပ်အဖြစ် မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့ပါသည်။ နိုင်ငံတော်မှလည်း (31.3.2025) ရက်နေ့မှ (6.4.2025) ရက်နေ့အထိကို နိုင်ငံတော်အဆင့် ဝမ်းနည်းခြင်း အထိမ်းအမှတ်နေ့ရက်အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံတော်အလံအား တိုက်ဝက်လွှင့်ထူစေခဲ့ပါသည်။

သို့ရာတွင် ငါးမွေးမြူရေးကန်များနှင့် မြစ်ချောင်းများရှိ ငါးများအပေါ် သက်ရောက်မှုနှင့် ပတ်သက်သည့် တိကျသော သတင်းအချက်အလက်များအနေဖြင့် ရရှိခြင်းမရှိပါ။ မန္တလေးမြို့ မဟာမြတ်မုနိဘုရားပရဝုဏ်အတွင်းရှိ ငါးကန်များမှ ငါးများသေဆုံးမှု ဖြစ်ခြင်း၊ အင်းလေးကန်မှ ခရုများ သေဆုံးမှုဖြစ်ခြင်းစသည့် သတင်းများ ကြားသိရသည်။ ယင်းမှာလည်း ငလျင်ကြောင့် သေဆုံးမှု ဖြစ်ပေါ်သည်ဟု အတည်ပြုနိုင်ရန်အတွက် သေချာသည့် စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ရန် လိုမည်ဖြစ်ပါသည်။

ယေဘုယျအားဖြင့် ငလျင်များသည် ငါးမွေးမြူရေးကန်များနှင့် မြစ်ချောင်းများအပေါ် အမျိုးမျိုးသော သက်ရောက်မှုများ ရှိနိုင်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ငလျင်လှုပ်ရှားမှု‌ကြောင့် ရေကန်များ ပျက်စီးခြင်း၊ ရေထွက်ခြင်း၊ ရေထဲသို့ ဓာတုပစ္စည်း ယိုစိမ့်ဝင်ခြင်းများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပြီး ဤသို့သော အခြေအနေများသည် ငါးများအား သေဆုံးမှုများကို ဖြစ်စေနိုင်သည်။ သို့သော် ဤသို့သော သက်ရောက်မှုများသည် ငလျင်၏ ပြင်းအား၊ မြေမျက်နှာပြင်မှ အတိမ်အနက် ဗဟိုပြုနေရာနှင့် ငါးမွေးကန်များ၏ တည်နေရာအပေါ် မူတည်ပါသည်။

ငလျင်၏ ပြင်းအား (Magnitude) အားလုံးမှာ တိုက်ရိုက်ငါးသေဆုံးမှုကို ဖြစ်စေမည် မဟုတ်ပါ။ သို့သော် ပြင်းအားကြီးမားသော ငလျင်များ၏ ပြင်းအား (Magnitude) ပေါ် မူတည်၍ ငါးသေဆုံးမှု ဖြစ်စေနိုင်သည့် အကြောင်းအရင်းများမှာ ကွာခြားမှုရှိပါသည်။

Magnitude 5.5 - 6.5 - ငလျင်ဖြစ်တဲ့အခါ မြေအောက်မှာရှိတဲ့ ရေတွေဟာ ရုတ်တရက် ရွှေ့ပြောင်းမှုဖြစ်ခြင်း (Seismic Water Displacement) ကြောင့် ရေပြင်မှာ လှုပ်ရှားမှုအနည်းငယ် ဖြစ်နိုင်ပြီး ငါးများတွင် အနည်းငယ် အနှောင့်အယှက်ဖြစ်နိုင်သည်။ ရေအောက်တွင် တိုက်မိမှု အနည်းငယ် ဖြစ်နိုင်သည်။
Magnitude 7.0 နှင့်အထက် - များသောအားဖြင့် ဆူနာမီ (Tsunami) ဖြစ်နိုင်ချေ ရှိသည်။ ဆူနာမီကြောင့် ငါးများ သေဆုံးမှု ဖြစ်စေနိုင်သည်။
Magnitude 7.5 နှင့်အထက် - ဆူနာမီကြောင့် ရေလှိုင်းကြီးများ ထွက်ပေါ်နိုင်ပြီး ငါးများကို ကမ်းတင်စေကာ သေဆုံးမှု ဖြစ်စေသည်။
Magnitude 8.0 နှင့်အထက် - ဆူနာမီကြီးများ ဖြစ်နိုင်ပြီး ယင်းကြောင့် ငါးမြောက်များစွာ သေဆုံးနိုင်သည်။ ဆူနာမီလှိုင်းကြီးများနှင့် ရေအောက်ဖိအား ပြောင်းလဲမှုကြောင့် ငါးသေဆုံးမှု အများဆုံးဖြစ်နိုင်သည်။
Magnitude 9.0 နှင့်အထက် - 2004 ခုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာဆူနာမီကဲ့သို့ ငါးအမြောက်အများ သေဆုံးမှု ဖြစ်ခဲ့ကြောင်း တွေ့ရပါသည်။

သတ်မှတ်ချက် - မြေပြင်ပေါ်မှာ ဖြစ်ပေါ်သောငလျင် (Land Based Earthquake) သည် တိုက်ရိုက်ငါးသေဆုံးမှုကို မဖြစ်စေနိုင်သော်လည်း ငလျင်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော မြေပြိုမှုများ (Seismic – induced landslide) ကြောင့် ရေထဲသို့ မြေမှုန်၊ သဲမှုန်များ ဝင်ရောက်ခြင်းက ငါးများ အသက်ရှုမှုကို ထိခိုက်စေပြီး သေဆုံးမှု ဖြစ်စေနိုင်ပါသည်။

ငလျင်ကြောင့် ငါးများသေဆုံးမှုဖြစ်စေနိုင်သော အဓိကအကြောင်းအရင်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်း ဖြစ်ပါသည်။

၁။ ရေလှိုင်းလှုပ်ရှားမှုနှုန်း အားပြင်းစွာ လှုပ်ခတ်မှု

ငလျင်ဖြစ်သည်နှင့်အမျှ ရေနက်ပိုင်းသို့ ကြီးမားသော အဝင်/အထွက်လှိုင်းများ (Seiches) ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ ရေလှိုင်းထဲတွင် ငါးများ ထိခိုက်မှု ရှိနိုင်ပြီး အချို့ ငါးများသည် ယင်းရေလှိုင်းထဲမှ မထွက်နိုင်ဘဲ အသက်ရှုမရနိုင်သော အခြေအနေတွင် ရောက်ရှိနိုင်သည်။

၂။ ရေနံ (Oil) နှင့် ဓာတုပစ္စည်းများ ထွက်ခြင်း

ငလျင်ကြောင့် စက်ရုံများ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလမ်းကြောင်းများမှ ဓာတုပစ္စည်းများနှင့် ရေနံများ ရေထဲသို့ ရောက်ရှိညစ်ညမ်းမှု ဖြစ်ကာ သေဆုံးနိုင်သည်။

၃။ ရေထဲရှိ အောက်ဆီဂျင်ပမာဏ လျော့ကျမှု

ငလျင်ကြောင့် ရေလှိုင်းများ ပြင်းထန်စွာ တုန်ခါခြင်းဖြင့် ရေထဲရှိ ပျော်ဝင်အောက်ဆီဂျင် (Dissolved Oxygen) ပမာဏ လျော့နည်းနိုင်သည်။ အောက်ဆီဂျင်မလုံလောက်ပါက ငါးများသည် အသက်ရှုမရဘဲ အောက်ဆီဂျင်ပြတ်ကာ သေဆုံးနိုင်သည်။

၄။ ရေချိုရင်းမြစ်အစားထိုးမှု

ရေငန် (Salinity) အဝင်အထွက်ရှိသော မြစ်ချောင်းများအနီးရှိ ငါးမွေးမြူရေးကန်များတွင် ငလျင်ကြောင့် ရေငန်များ ကန်အတွင်းသို့ ရောက်နိုင်သည်။ မွေးမြူထားသော ငါးများသည် ရေချိုငါးများ ဖြစ်ပါက ရေငန်တွင် ပါဝင်သော ဓာတ်ဆားများကြောင့် သေဆုံးနိုင်သည်။

၅။ မြေအောက်ဓာတ်ငွေများ ထွက်လာခြင်း

ငလျင်ကြောင့် မြေအောက်ရှိ သဘာဝဓါတ်ငွေများ (Methane, Hydrogen Sulfide) ထွက်လာပြီး ကန်ရေထဲသို့ ရောနှောဝင်ရောက်နိုင်သည်။ ငါးများသည် ဓါတ်ငွေ့အဆိပ်သင့်ခြင်း ကြောင့် အသက်ရှုမရနိုင်တော့ဘဲ သေဆုံးနိုင်သည်။

၆။ ရေလွှမ်းမိုးမှုနှင့် ရေလှုပ်ရှားမှုဖြစ်ခြင်း

ငလျင်ကြောင့် ရေလွှမ်းခြင်း (Flooding) ဖြစ်နိုင်ပြီး ယင်းသို့ ဖြစ်သည့်အခါ ကန်ထဲမှ ငါးများ သည် ကန်ပြင်သို့ ရေလွှမ်းမိုးခြင်းနှင့်အတူ ရောက်ရှိကာ အခြားအမဲလိုက် သတ္တဝါများ (ငါးရိုင်း၊ ငှက်များ) မှ အလွယ်တကူ ဖမ်းဆီးစားသောက်ခြင်းကြောင့် သေဆုံးနိုင်သည်။

၇။ ငါးမွေးမြူရေးကန်ပျက်စီးမှု

ငလျင်ကြောင့် ငါးမွေးမြူရေးကန်များ ပျက်စီး၍ မွေးကန်အတွင်းသို့ ရွှံ့နွံများ ဝင်ရောက်ခြင်း၊ ကန်တွင် ရွှံ့နွံများ ထွက်ခြင်းများ ဖြစ်နိုင်သည်။ ငါးများသည် ယင်းအခြေအနေများကြောင့် အသက်ရှု မရနိုင်ခြင်း၊ အစာရှာမရခြင်းများ ဖြစ်၍ သေဆုံးနိုင်သည်။

ငလျင်များကြောင့် ငါးများအပေါ် ထိခိုက်မှု သာဓကများ

၁။ အိန္ဒိယနိုင်ငံ - 2004 ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ 26 ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာ၌ ဖြစ်ပွားခဲ့သော မဂ္ဂနီကျုဒ် 9.1 ရှိ ငလျင်ကြောင့် ဆူနာမီ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ထိုဆူနာမီကြောင့် ငါးအမြောက်အများ သေဆုံးခဲ့ပြီး ပတ်ဝန်းကျင်တွင်လည်း ထိခိုက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။

2021 ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အရုဏာချယ်ပြည်နယ်ရှိ ကမင်မြစ်တွင် မဂ္ဂနီကျုဒ် 3.4 ရှိ ငလျင်ကြောင့် မြေပြိုမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ထိုမြေပြိုမှုများကြောင့် မြစ်ရေတွင် ညစ်ညမ်းမှုများ ဖြစ်ပေါ်ပြီး ငါးများ သေဆုံးမှု ဖြစ်ခဲ့သည်။

၂။ အိုက်စလန်နိုင်ငံ - 2023 ခုနှစ်တွင် အိုက်စလန်နိုင်ငံ Grindavik တွင် ငလျင်ကြီးတစ်ခု ဖြစ်ပွား ခဲ့ရာ Matorka ငါးမွေးမြူရေးစခန်းသည် ထိခိုက်မှုများ ကြုံတွေ့ခဲ့ရပြီး ငါး 75 တန်အထိ ဆုံးရှုံးခဲ့ရ သည်။

သုံးသပ်ချက်

ငလျင်ဖြစ်ပွားပြီးနောက် ငါးများသေဆုံးမှုဖြစ်ပေါ်ခြင်းရှိပါက အထက်ဖော်ပြပါ အကြောင်း အရာများအနက်မှ တစ်ခုခု သို့မဟုတ် တစ်ခုထက်ပိုသော အကြောင်းရင်းများကြောင့် ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ သေဆုံးမှုများ ဖြစ်ပေါ်သည့်ငါးများကို နမူနာယူ၍ စစ်ဆေးခြင်း၊ ကန်ရေအား ဓာတ်ခွဲစစ်ဆေးခြင်းများ ပြုလုပ်သင့်သည်။ ထိုသို့သော သုတေသနများဖြင့် အနာဂတ်တွင် ငါးမွေးမြူရေးလုပ်ငန်းများ အတွက် ငလျင်ကြောင့် ထိခိုက်ပျက်စီးမှုကို လျော့ချပေးနိုင်မည့် နည်းလမ်းများ ပြုလုပ်နိုင်မည် ဖြစ်သည်။

ထို့ကြောင့် 28.3.2025 ရက်နေ့က ဖြစ်ပွားခဲ့သော ငလျင်ကြောင့် အဓိက ငလျင်ဖြစ်ပွားရာ ဒေသများရှိ ငါးမွေးမြူရေးကန်များနှင့် မြစ်ချောင်းများရှိ ငါး၊ ခရု စသည့် ရေသတ္တဝါများအပေါ် သက်ရောက်ထိခိုက်မှုနှင့် ပတ်သက်သည့် သတင်းအချက်အလက်များကို တိကျစွာ ဖော်ပြရန် လက်ရှိ တွင် အချက်အလက်များ မရရှိနိုင်ပါ။ သက်ဆိုင်ရာ တာဝန်ရှိဌာနများနှင့် သုတေသနပြု ပညာရှင်များမှ နောက်ထပ် အချက်အလက်များ ထုတ်ပြန်နိုင်ပါက ထိုသတင်းအချက် အလက်များကို အခြေခံ၍ ပိုမိုအသေးစိတ်သော အကြောင်းအရာတွေ့ရှိချက်များကို ထုတ်ဖော်နိုင် မည်ဖြစ်ပါသည်။

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ကို ထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...