မြေငလျင်အပါအဝင်သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ

ကျွန်တော်တို့မြန်မာနိုင်ငံ ၂၀၂၅-ခုနှစ် မတ်လ ၂၈-ရက်နေ့က မန္တလေး၊ စစ်ကိုင်း၊ နေပြည်တော် ဒေသများတွင်လှုပ်ခတ်ခဲ့သော ငလျင်ကြီးအပါအဝင် သဘာဝ ဘေးအန္တရယ်များကို ဆက်လက် ဆွေးနွေးကြည့်ရအောင်ပါ။

သဘာဝဘေးအန္တရာယ်အမျိုးမျိုးမှာ -

(က) ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်များ (Geological Hazards)

(က-၁) မြေငလျင် (Earthquake) - တက်တိုးနစ်မြေသားကြီးများရွေ့လျားသွားခြင်း (Movements of Tectonic Plates) ကြောင့် မြေကြီး လှုပ်ခြင်း (Ground Shaking)၊ အဆောက်အဦးများပြိုလဲခြင်း (Building Collapse)၊ လူသတ္တဝါများ သေကြေပျက်စီး၊ ဒဏ်ရာရခြင်း (Loss of Life) တို့ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၁ မြေငလျင်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ဆုံးရှုံးရမှုများ

(က-၂) မီးတောင်ပေါက်ကွဲခြင်း (Volcanic Eruptions) - မြေဆီလွှာအောက်ရှိ ကျောက်ရည်ပူများ မြေပေါ်တက်လာသဖြင့်(Magma Rising) ပြာပူများ ထွက်လာခြင်း (Ash Clodes) တို့ကြောင့် လေထုညစ်ငြမ်းမှုဖြစ်ခြင်း (Air Pollution)၊ ကျေးရွာများ၊ လူနေအိမ်များဖုံးလွှမ်းပျက်စီးသွားရခြင်း

ပုံ - ၂ မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှုများ

(က-၃) တောင်ပြိုမှု၊ မြေပြိုမှုများ (Landslides) - လျော့ရဲနေသော ကျောက်တောင်/ မြေပေါ်တောင်စောင်းများ (Lossened Rock/Soil) မြေဆွဲအား (Gravity)၊ သစ်တော ပြုန်းတီးမှု (Deforestration)၊ မိုးများမှု (Heavy Rain) တို့ကြောင့် ပြိုကြ (Burial of Structures)၊ လမ်းပိတ်မှု (Blocked Roads)၊ ပတ်ဝန်းကျင်ပျက်စီးမှု (Environmental Damages) တို့ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပါသည်။

ပုံ - ၃ တောင်ပေါ်မြေပြိုမှုများ

(က-၄) ဆူနာမီဖြစ်ပေါ်မှု (Tsunamis) - ပင်လယ်၊ သမုဒ္ဒရာအောက် လှုပ်ခတ်မှု (Underwater Earthquake) ကြောင့် ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်း (Coastal Flooding) တစ်လျှောက် ပေ-၂၀ ခန့်အမြင့် လှိုင်းလုံးကြီးများ ဝင်ရောက်လာမှုဖြစ်ကာ အနီးအနား အဆောက်အဦ၊ လူနေအိမ်များ ပျက်စီးမှု ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပါသည်။

ပုံ - ၄ ဆူနာမီကြောင့် ပင်လယ်ရေကြီးလာမှုများ

(ခ) မိုးလေဝသဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရယ်များ (Meterological Hazards)

(ခ-၁) မုန်တိုင်းများ (Storm) ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာများ ပူနွေးလာမှုကြောင့် ဆိုင်ကလုန်း (Cyclone)၊ တိုင်ဖုန်း (Typhoon)၊ ဟာရီကိန်း (Hurricane) စသည့် မုန်တိုင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာကာ ပြင်းထန်သောလေတိုက်ခြင်း (Heavy winds)၊ ရေလွမ်းမိုးခြင်း (Flood)၊ မုန်တိုင်း လာရာလမ်းတလျှောက် လေတိုက်နှုန်း အပေါ်မူတည်၍ မြေယာ၊ အဆောက်အဦ၊ ပစ္စည်းဥစ္စာများ (Property damage) ပျက်စီးခြင်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၅ မုန်တိုင်းအမျိုးမျိုးဖျက်ဆီးပုံ

(ခ-၂) လေဆင်နှာမောင်းများ (Tornadoes) လေပူနှင့်လေအေးထိပ်တိုက်တွေ့ပြီး တိုက်ခတ်မှုဖြစ်ကာ လေပွေအကြီးစားများမှလေဆင်နှာမောင်းများဖြစ်၍ လေပြင်းတိုက်ခြင်း (Extreme winds)၊ အဆောက်အဦများပြိုပျက်ခြင်း (Destruction of Buildings)၊ လူထိခိုက်/သေကြေခြင်း (Injuries/Death) များ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၆ လေဆင်နှာမောင်းကျရောက်ဖျက်ဆီးပုံ

(ခ-၃) မိုးသက်မုန်တိုင်းများ (Thunderstorms) လေပူနှင့်အစိုဓာတ်ပါလေထုကြောင့် မိုးသီးထန်စွာရွာ၊ လေပြင်းတိုက်ကာ လျှပ်စီးလက် (Lightning)၊ မီးကြိုးများပြတ်ကျ (Power outrages) စသည်တို့ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၇ မိုးကြိုးမုန်တိုင်းများ

(ခ-၄) နှင်းမုန်တိုင်းများ (snowstorms/Blizzards) ရာသီဥတုအေးသော သမပိုင်းဒေသများ (Cold and Temperate Regions) တွင် ဆောင်းတွင်း လေအေးနှင့် အစိုဓာတ်များထိတွေ့ပြီး လမ်းမများပေါ်တွင်နှင်းထုကြီးဖုံး (Heavy snows)၊ လမ်းပန်းအဆက်အသွယ်ပြတ်တောက်ကာ (Travel Disruptions) စီးပွားရေး ကိုထိခိုက်သည်အထိ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါသည်။

ပုံ - ၈ နှင်းမုန်တိုင်းများ

(ဂ) ရေဘေးအန္တရာယ်များ (Hydrological Hazards)

(ဂ-၁) ရေကြီးခြင်း (Floods) မိုးပြင်းထန်စွာရွာသွန်းခြင်း (Heavy rains)၊ ဆည်ကျိုးခြင်း (Dam failure)၊ မြစ်ရေလျှံတက်လာခြင်း (River overflow) တို့ကြောင့် လယ်ယာ၊ ဥယျာဉ်ခြံမြေများအပါအဝင် နေအိမ်များပါပျက်စီးခြင်းဖြစ်ပါသည်။

ပုံ - ၉ ရေကြီးမှုဖြစ်စဉ်များ

(ဂ-၂) မိုးခေါင်ခြင်း (Drought) ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု (Climate Change) ကြောင့် ဒေသအလိုက် ပုံမှန်မိုးမရွာသွန်းတော့၍ အပင်များ ရေငတ်၊ သုံးစွဲရန်ရေများပါ ပြတ်လပ်သွားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ပုံ - ၁၀ မိုးခေါင်မှုဖြစ်စဉ်များ

(ဃ) ဇီဝဘေးအန္တရယ်များ (Biological Hazards)

(ဃ-၁) ကပ်ရောဂါများကျရောက်ခြင်း (Epidemics/Pandemics) လူသားများကို တိုက်ခိုက်သည့် ဗိုင်းရပ်စ် (Virus)၊ ဘက်တီးရီးယား (Bacteria) ရောဂါပိုးများကြောင့် နေရာဒေသအလိုက်၊ တစ်ကမ္ဘာလုံး ကပ်ရောဂါများ ကျရောက်ခြင်းဖြစ်ပါသည်၊ ဥပမာ - ကိုဗစ်-၁၉ (Covid-19)

ပုံ - ၁၁ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါ

(ဃ-၂) ကြွက်၊ အင်းဆက်စသည်တို့များစွာ ကျရောက်၍ဖျက်ဆီးခြင်း (Rodents and Insect damages) ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုကြောင့် ပုလိပ်ရောဂါ (Plague) ဖြစ်ပေါ်ခြင်း၊ ကျိုင်းကောင်များ (Locusts) များပြားစွာကျရောက်၍ လယ်ယာခင်းတစ်ခင်းလုံး ပျက်စီး ဆုံးရှုံးခြင်းတို့ ဖြစ်ပါသည်။

ပုံ - ၁၂ ကြွက်နှင့်ကျိုင်းကောင်ကပ်ရောဂါ

(င) ရာသီဥတုကြောင့်ပတ်ဝန်းကျင်ဘေးအန္နရယ်များ (Environmental Hazards)

(င-၁) တောမီးလောင်ခြင်း (Wildfires) နေပူဒဏ်၊ ခြောက်သွေ့လွန်းဒဏ် (Prolonged Heat/ Drought)၊ မိုးကြိုးပစ် (Lighting strikes)၊ လူသားတို့ မဆင် မချင်ပြုမှု (Human activity) တို့ကြောင့် တောမီးလောင်ချင်း ဖြစ်တတ်ပါသည်။

ပုံ - ၁၃ တောမီးလောင်မှု

(င-၂) အပူလှိုင်းဖြတ်ခြင်း (Heatwaves) ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကြောင့် အပူဒဏ်လွန်ကဲ (Excessive heat) ကာ အပူလိုင်းဖြတ်မှု ဖြစ်စဉ်ဖြစ်တတ်ပါသည်။

ပုံ - ၁၄ အပူလိုင်းဖြတ်၍ ရေရှားမှု

(င-၃) အအေးလှိုင်းဖြတ်ခြင်း (Cold waves) ပြင်းထန်လွန်းသော အအေးချိန်ကြောင့် စွမ်းအင်မလုံလောက်ခြင်း (Energy shortages)၊ သီးနှံအချို့ပျက်စီးခြင်း (Crop damage)၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ကဏ္ဍခက်ခဲသွားခြင်း (Difficult transportation) ဖြစ်စဉ်များ ဖြစ်တတ်ပါသည်။

ပုံ - ၁၅ အအေးလိုင်းဖြတ်၍ ခက်ခဲနေမှု

(သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကို ကြံ့ကြံ့ခံပြီး နိုင်ငံများ၏ အောင်မြင်မှုအတွေ့အကြုံ အကြောင်း ဆက်ရေးပါဦးမည်)

မှီငြမ်းစာအုပ် (Reference Book) နှင့် စာတန်း (Reference Paper)

World Bank (2020) Learning from Experience: Insights from China’s Progress in Disaster Risk Management. 42p.

FAO (2023) The Impact of Disaster on Agriculture and Food Security. 168p.

ဆောင်းပါးများ/သတင်းများ ပြန်လည်ကူးယူဖော်ပြလိုပါက "အစိမ်းရောင်လမ်းမှ ကူးယူဖော်ပြပါသည်" ကို ထည့်ပေးပါရန် မေတ္တာရပ်ခံအပ်ပါသည်။

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...