အရှေ့တောင်အာရှရဲ့ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို ကူညီပေးမယ့် ရေတိမ်ဒေသနဲ့ ဒီရေတော

ဒီရေတောနဲ့ သစ်ဆွေးမြေများကဲ့သို့ ရေတိမ်ရေဝပ်ဒေသများကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းထားခြင်းဟာ အရှေ့တောင်အာရှဒေသမှာ မြေယာအသုံးပြုမှုကနေ ထွက်ရှိလာတဲ့ ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုရဲ့ ထက်ဝက်ကျော်ကို လျှော့ချပေးနိုင်လို့တယ်ဆိုပေမဲ့ စိန်ခေါ်မှုအချို့ကတော့ ကျန်ရှိနေဆဲပါ။

သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောတွေကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းထားခြင်းဟာ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများရဲ့ ရာသီဥတုပြောင်းလဲလာမှုကို တိုက်ဖျက်ဖို့ရာ ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုတွေကို ပိုမိုအားကောင်းစေနိုင်ကြောင်း နိုင်ငံတကာသုတေသီအဖွဲ့များရဲ့ တွေ့ရှိချက်အသစ်အရ သိရှိရပါတယ်။

ကာဗွန်သိပ်သည်းဆများတဲ့ သစ်ဆွေးမြေတွေနဲ့ ဒီရေတောတွေဟာ အရှေ့တောင်အာရှဒေသရဲ့ ဧရိယာထဲမှာ ၅ ရာခိုင်နှုန်းသာ ပါဝင်တာပါ။ သို့ပေမဲ့လည်း ၎င်းတို့ကို ကာကွယ်ခြင်းနဲ့ ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းတို့ဟာ 770±97 မီဂါတန် (megatonnes) နဲ့ ညီမျှတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ပမာဏ (MtCO2e) ကို နှစ်စဉ်လျှော့ချပေးနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းပမာဏဟာ အရှေ့တောင်အာရှဒေသတွင်း မြေယာအသုံးပြုမှုကနေ ထွက်ရှိလာတဲ့ ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုရဲ့ ပမာဏထက်ဝက်ကျော်နဲ့ ညီမျှတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောတွေကို ထိန်းသိမ်းထားခြင်းဟာ ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းကနေ ရရှိလာမဲ့အကျိုးအမြတ်တွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်လိုက်ပါက ဒေသတွင်းရှိ ဂေဟစနစ်ဆုံးရှုံးမှုကနေ ထွက်ပေါ်လာမဲ့ ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုများကို လျှော့ချပေးခြင်းဖြင့် ပိုမိုကြီးမားသော ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လျော့ပါးသက်သာစေရေး အလားအလာများကို ပေးစွမ်းနိုင်မှာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

ရာသီဥတုဆိုင်ရာ ကတိကဝတ်အသစ်မှာ ပါဝင်သော သစ်ဆွေး‌မြေနဲ့ ဒီရေတောများ (နိုင်ငံအလိုက် သတ်မှတ်ထားသော ပံ့ပိုးကူညီမှုများ 3.0 သို့မဟုတ် NDCs) ဟာ နိုင်ငံများအား ၂၀၃၀ မှ ၂၀၃၅ အတွင်း ပိုမိုမြင့်မားသော ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုလျှော့ချရေး ရည်မှန်းချက်များ ချမှတ်ရာမှာ ကူညီပေးနိုင်မှာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

အဆိုပါလေ့လာမှုဟာဆိုရင် သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောများကို ထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းကနေ ရရှိလာမဲ့ များပြားလှသော ရာသီဥတုဆိုင်ရာ အကျိုးကျေးဇူးများကို အစီရင်ခံ ဖော်ပြထားတာဖြစ်ပါတယ်။ ထို့ကြောင့် သုတေသီတွေဟာ အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံများအတွက် ထိရောက်တဲ့ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ သဘာဝဖြေရှင်းနည်းများကို ဖော်ထုတ်လာကြတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောကဲ့သို့ ဂေဟစနစ်နှစ်ခုစလုံးဟာ သဘာဝအခြေအနေများအောက်မှာ အော်ဂဲနစ်ဒြပ်စင်များ ဆွေးမြည့်ပျက်စီးခြင်းကနေ ကာကွယ်ပေးထားပြီး အသားတင် ကာဗွန်စုပ်ယူတဲ့ အရာများအဖြစ်နဲ့ လုပ်ဆောင်ပေးတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ ဒီ‌ဂေဟစနစ်တွေရဲ့ ကာဗွန်စုပ်ယူမှုဟာ ကာဗွန်ဆုံးရှုံး (ထုတ်လွှတ်) မှုထက်ကို များပြားနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒီဂေဟစနစ်တွေရဲ့ အသားတင်ကာဗွန်ရရှိမှုဟာ အပင်တွေအစား ၎င်းတို့ရဲ့ မြေဆီလွှာထဲမှာ အဓိက စုဆောင်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ သစ်ဆွေးမြေတွေမှာဆိုရင် ကာဗွန်သိုလှောင်မှု ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော် ဒီရေတောတွေမှာတော့ ၇၈ ရာခိုင်နှုန်းဟာ ၎င်းတို့ရဲ့ မြေဆီလွှာတွေထဲမှာ ရှိနေကြတာဖြစ်ပါတယ်။

အတိုင်းအတာအရပြောရရင် ရေတိမ်ဒေသ နှစ်မျိုးလုံးကို ကာကွယ်ခြင်းနဲ့ ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းတို့ဟာ အခြားသော အဖိုးတန်အကျိုးကျေးဇူးများကိုပါ ပူးတွဲပံ့ပိုးပေးနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဆိုပါ အကျိုးကျေးဇူးတွေကတော့ ဇီဝမျိုးစုံမျိုးကွဲများအား ထိန်းသိမ်းပေးခြင်း၊ ရေ အရည်အသွေး မြှင့်တင်ပေးခြင်း၊ ကမ်းရိုးတန်းဒေသအား ကာကွယ်ပေးခြင်း၊ စားနပ်ရိက္ခာဖူလုံရေးနဲ့ အရှေ့တောင်အာရှ ဒေသတစ်ဝှမ်းရှိ သန်းပေါင်းများစွာသော ကမ်းရိုးတန်းနေ ပြည်သူများအတွက် ကျေးလက်ဒေသဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးတို့ ပါဝင်တာဖြစ်ပါတယ်။

အဆိုပါ ဂေဟစနစ်တွေမှာ အကျိုးကျေးဇူးများရှိနေသလို သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောများကို ထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် ပြန်လည်ထူထောင်ခြင်းတို့မှာ စိန်ခေါ်မှုများနဲ့ ဆုံးရှုံးမှုများကလည်း ဆက်လက်ရှိနေဆဲပါ။

အများအားဖြင့် မြေယာအသုံးချမှုများကြောင့် သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောများ ထိခိုက်ပျက်စီးတဲ့အခါမှာ လေထုထဲကို ကာဗွန်ပမာဏအမြောက်အမြား ထုတ်လွှတ်ပါတယ်။ အဆိုပါ ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုများကြောင့် နောက်ပိုင်းမှာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို ပိုမိုဆိုးရွားလာစေနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

ခန့်မှန်းချက်အသစ်အရ လွန်ခဲ့တဲ့ဆယ်စုနှစ် နှစ်ခု (၂၀၀၁ - ၂၀၂၂) အတွင်း မြေယာအသုံးပြုမှုပုံစံများ ပြောင်းလဲလာတာကြောင့် ကာဗွန်ပမာဏ 691±97 MtCO2e ခန့်ကို ပိုလျှံပြီးထုတ်လွှတ်ခဲ့ကြောင်း သိရပါတယ်။

အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံဟာ အရှေ့တောင်အာရှမှာ အကြီးမားဆုံးဒေသဖြစ်ပြီး ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုရဲ့ ၇၃ ရာခိုင်နှုန်း ရှိတာဖြစ်ပါတယ်။ သူ့နောက်မှာတော့ မလေးရှား (၁၄ ရာခိုင်နှုန်း)၊ မြန်မာ (၇ ရာခိုင်နှုန်း) နဲ့ ဗီယက်နမ် (၂ ရာခိုင်နှုန်း) တို့ ရှိနေကြပါတယ်။ အခြားအရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံ ခုနစ်ခုကတော့ ကျန်ရှိတဲ့ ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုရဲ့ ၄ ရာခိုင်နှုန်းကို အသီးသီးထုတ်လွှတ်ကြတာဖြစ်ပါတယ်။

အရှေ့တောင်အာရှဒေသမှာတော့ ဒီရေတောနဲ့ သစ်ဆွေးမြေတွေကို ဖြစ်ထွန်းမှုမရှိတဲ့ မြေတွေအဖြစ်နဲ့ သဘောထားလေ့ ရှိကြပါတယ်။ ထိုသို့ သဘောထားသည့်တိုင်အောင် ဒီရေတောနဲ့ သစ်ဆွေးမြေတွေမှာ စိုက်ပျိုးမြေ တိုးချဲ့ရေးစီမံချက်များကိုတော့ ကာလရှည်ကြာစွာ လုပ်ဆောင်နေခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ထို့အပြင် ရှင်းလင်းမှုမရှိသော (သို့မဟုတ်) မြေယာအများအပြား ပိုင်ဆိုင်မှုနဲ့ ရေရှည် ပါဝင်စောင့်ကြည့်ရေး အစီအစဉ်များ မရှိခြင်းတို့ဟာလည်း လက်တွေ့မြေပြင်မှာ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကို ဦးစားပေးလုပ်ဆောင်ဖို့နဲ့ အကောင်အထည် ဖော်ဖို့ရာအတွက် အရေးကြီးသော စိန်ခေါ်မှုများပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

အဆိုပါ စိန်ခေါ်မှုများကြားမှာပဲ သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောများရဲ့ ထိန်းသိမ်းရေးနှင့် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကို အခြေခံတဲ့ ကာဗွန်ပရောဂျက်များ ဖော်ဆောင်ရာမှာ အစိုးရနဲ့ ကော်ပိုရိတ်များရဲ့ စိတ်ဝင်စားမှုကလည်း လျင်မြန်စွာတိုးလာနေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ထို့ကြောင့် ယခုအချိန်ဟာ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု လျော့ပါးသက်သာစေရေးအတွက်သာမက လူနဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အတွက်ပါ ရေတိမ်ဒေသများရဲ့ အရေးကြီးသော အခန်းကဏ္ဍများကို အသိအမှတ်ပြုရန် အခွင့်အလမ်းကောင်းတစ်ခုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

လေ့လာမှုအသစ်ဟာဆိုရင် နှစ်စဉ် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု လျော့ပါးသက်သာစေရေး အလားအလာများကို ပံ့ပိုးပေးခြင်းဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှဒေသအတွက် ရာသီဥတုဆိုင်ရာမူဝါဒမှာ အရေးကြီးသော ကွာဟချက်ကို ဖြေရှင်းပေးနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒေသဆိုင်ရာ မြေယာအသုံးချမှုကြောင့် ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုအတွက် ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လျော့ပါးသက်သာရေး အလားအလာများဟာ နိုင်ငံများအကြားမှာတော့ ကျယ်ပြန့်စွာ ကွဲပြားမှု ရှိနိုင်ပါတယ်။

ရှာဖွေတွေ့ရှိချက်များအရ သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောတွေဟာ မြေယာအသုံးချမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ဓာတ်ငွေ့ထုတ်လွှတ်မှုကို မလေးရှားနိုင်ငံမှာ ၈၈ ရာခိုင်နှုန်း၊ အင်ဒိုနီးရှားတွင် ၆၄ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် ဘရူနိုင်းတွင် ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းအထိ လျှော့ချပေးနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အခြားနိုင်ငံတွေမှာတော့ မြန်မာက ၃၉ ရာခိုင်နှုန်း၊ ဖိလစ်ပိုင်က ၂၆ ရာခိုင်နှုန်း၊ ကမ္ဘောဒီးယားက ၁၈ ရာခိုင်နှုန်း၊ ဗီယက်နမ်က ၁၃ ရာခိုင်နှုန်း၊ ထိုင်းက ၁၀ ရာခိုင်နှုန်း၊ လာအိုက ၉ ရာခိုင်နှုန်း၊ စင်ကာပူက ၂ ရာခိုင်နှုန်းနှင့် တီမောလက်စ်တီက ၀.၀၄ ရာခိုင်နှုန်း အသီးသီး လျော့ချပေးနိုင်တယ်လို့ တွေရှိရပါတယ်။

အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံရှိ သစ်ဆွေးမြေများနဲ့ ဒီရေတောများမှ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လျော့ပါးသက်သာစေရေး အလားအလာများဟာ နိုင်ငံရဲ့သစ်တောနဲ့ မြေယာအသုံးချမှု (FOLU) ဆိုင်ရာ ရည်မှန်းချက်များကို ၂၀၃၀ ခုနှစ်မှာ ဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်မှာဖြစ်ကြောင်း အဆိုပါလေ့လာမှုအရ သိရပါတယ်။

၂၀၂၂ ခုနှစ် နိုင်ငံအလိုက် သတ်မှတ်ထားသော ပံ့ပိုးကူညီမှုများ (NDCs) မှာ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံဟာ ပြင်ပပံ့ပိုးမှု အဆင့်ပေါ်မူတည်၍ FOLU မှ နှစ်စဉ် ကာဗွန်ထုတ်လွှတ်မှုများကို ၂၀၃၀ ခုနှစ်မှာ ၅၀၀ နဲ့ ၇၂၉ MtCO2e ပမာဏကြားသို့ လျှော့ချရန်စီစဉ်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ လေ့လာမှုအရ အဆိုပါ ကိန်းဂဏန်းပမာဏဟာ သစ်ဆွေးမြေများနဲ့ ဒီရေတောများကနေ စုပေါင်းပံ့ပိုးနိုင်တဲ့ ရာသီဥတုဆိုင်ရာ လျော့ပါးသက်သာစေရေး အလားအလာပမာဏနဲ့ တူညီနေတာလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

သို့ပေမဲ့လည်း သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောတွေရဲ့ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ လျော့ပါးသက်သာရေး အလားအလာများဟာ အနာဂတ်မှာ ကြုံတွေ့ရမဲ့ အန္တရာယ်ရှိသော ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုတွေကို ရှောင်ရှားနိုင်ဖို့ရာတော့ လုံလောက်မှု မရှိသေးဘူးလို့ ဆိုရမှာပါ။

သစ်ဆွေးမြေနဲ့ ဒီရေတောများကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းထားခြင်းဖြင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုနှင့် ၎င်း၏သက်ရောက်မှုများကို တားဆီးနိုင်ဖို့ရာ အထိရောက်ဆုံး နည်းလမ်းအဖြစ် လေထုထဲမှ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်များကို လျော့နည်းအောင်လုပ်ဆောင်ပေးတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်များကတော့ ဆက်လက်တည်ရှိနေအုံးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Ref:

https://www.thejakartapost.com/opinion/2025/02/05/peatlands-and-mangroves-are-key-to-southeast-asias-climate-efforts.html

ဗွေဆော်ဦး ကြော်ငြာ

ကိုယ်မွေးထားတဲ့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ မြန်မြန်ကြီး၊ များများရှင်စေချင်တယ်ဆိုရင်... အားဆေးကောင်းလေးတွေ ရှိနေပါတယ်ရှင့်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ အားရှိသန်မာထွားကျိုင်းသွားစေမဲ့ Aqua Calcium, Aqua Booster, Aqua Mix ဆိုတဲ့ ဆေးလေးတွေပါနော်.. Aqua Calcium ဆိုတာက.. နာမည်နဲ့လိုက်အောင်ပဲ ငါး၊ ပုစွန်တွေအတွက်လိုအပ်တဲ့ ကယ်လ်ဆီယမ်များ ခဲပျစ်ပါဝင်နေတဲ့ အရည်မျိုးဖြစ်ပြီး ဗီတာမင်စီလည်း ပါဝင်ပါတယ်ရှင့်..။ ဒါလေးထည့်ပေးလိုက်ရင် ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကြီးထွားနှုန်း၊ အရွယ်အစားနဲ့ အသက်ရှင်နှုန်းတို့ကို မြှင့်တင်ပေးပြီး ကန်ထဲမှာလည်း နိုက်ထရိတ်များလျော့ကျအောင် ဆောင်ရွက်ပေးမှာပါနော်..။ Aqua Booster ဆိုတာကတော့… ဘတ်တီးရီးယား၊ ဗိုင်းရပ်၊ ပရိုတိုဇိုအာတွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကို ခံနိုင်ရည်ပိုရှိစေမဲ့ အရေးပါတဲ့ ဇီဝကမ္မဆိုင်ရာ အာဟာရအားတိုးဆေးမျိုးပါ။ သူ့မှာက သြဂဲနစ်အက်စစ်အမျိုးမျိုး၊ glycan နဲ့ အမိုင်နိုအက်ဆစ်များ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေလို့ ငါး၊ ပုစွန်တွေရဲ့ ကျန်းမာရေးကော ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ်ကိုကော ကူညီထောက်ပံ့ပေးနိုင်ပါတယ်ရှင့်။ ဒါ့အပြင် အာဟာရစုပ်ယူနိုင်စွမ်းမြင့်စေပြီး အစာခြေအင်ဇိုင်းများကို လှုံ့ဆော်ပေးသလို ဘက်တီးရီးယားဒဏ်ကို လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိစေလို့ ကြီးထွားနှုန်းနဲ့ ရှင်သန်နှုန်း မြင့်တက်စေမှာပါနော်။ နောက်တစ်ခု... Aqua Mix ကကောဆိုရင်တော့.. သူက ကယ်ဆီယမ်၊ မဂ္ဂနီဆီယမ်နှင့် ပိုတက်ဆီယမ် ပါဝင်တဲ့ အရောအ‌နှောဖြစ်လို့ ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေရဲ့ အသက်ရှင် နှုန်းကို တိုးမြင့်စေပြီး အစာခြေစနစ်ကိုလည်း တိုးတက်စေပါတယ်။ ပြီးတော့ ကြွက်သားများ ကျုံ့ခြင်းတင်းခြင်းများကိုလျော့စေကာ အရေခွံလဲနှုန်းမြင့်စေပြီး အခွံများကို ပိုမာကြော လာစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါတင်ပဲလားဆိုတော့...မဟုတ်သေးဘူး...ကြီးထွားနှုန်းလည်း ပိုကောင်းလာပြီး ဖမ်းဆီးချိန်မှာ အသွေးအရောင် လည်း ပိုလှနေစေမှာ ဖြစ်ပါတယ်ရှင့်။ ဆိုတော့ ဒါလေးတွေကို သုံးပေးမယ်ဆိုရင်... ငါး၊ ပုစွန်လေးတွေ ရှင်သန်ကြီးထွားနှုန်းမြင့်မားလာနိုင်တာဆိုတော့... ဝင်ငွေပိုတိုးလာမယ်ဆိုတာက ပြောနေစရာတောင် လိုမှာမဟုတ်ပါဘူးနော်.. ဒါလေးတွေလိုချင်တယ်ဆိုရင်တော့ ‘ဗွေဆော်ဦး’ မှာ ရနေပါပြီရှင့်...